-rasm. Vakuumli quritish qurilmasi

Oliy va I navli kungaboqar yog‘i gidratatsiya qilinganda fosfolipidli oziq-ovqat 
konsentrati olinadi, II navli yog‘ gidratatsiya qilinganda esa yem konsentrati olinadi.
Gidratatsiya qilingan kungaboqar yog‘i mum va mumsifat moddalardan xalos 
bo‘lishi kerak. Bunga past haroratli tozalash yoki muzlatish yo‘li bilan erishiladi. 
Jarayonning mohiyati yog‘ni ekspozitor aylanish chastotasi 2 daqiqa
-1 
bo‘lgan ramali 
aralashtirgich bilan jihozlangan silindrsimon apparatda sekin aralashtirib turib, asta-
sekinlik bilan 10...12 °C gacha sovutishdan iborat. Yog‘ ekspozitorda 4...6 soat 
mobaynida ushlab turiladi. Bu yerda yog‘da erigan mumlarning kristallanishi sodir 
bo‘ladi. So‘ngra yog‘ yopishqoqligini kamaytirish uchun 16...18 °C gacha qizdiriladi 
va ramali filtr-presslarda filtrlanadi. Jarayonni tezlashtirish uchun filtrlovchi yuzaga 
cho‘kmaning drenajlik xususiyatlarini yaxshilovchi yordamchi kukunlar (perlit va 
boshqalar) surtiladi. 
Yog‘larni ishqor yordamida neytrallashtirish usuli rafinatsiya qilinayotgan yog‘ga 
NaOH suvli eritmalari bilan ishlov berishga asoslangan bo‘lib, bu jarayonda erkin 
moyli kislotalar, ishqor bilan o‘zaro ta’sirga kirishar ekan, sovunning suvli eritmalari 
soapstoklar hosil qiladi. 
Soapstoklar yog‘da erimaydi, chunki ularning nisbiy zichligi yog‘nikidan yuqori 
bo‘lib, ular cho‘kma (quyqa) hosil qiladi va keyinchalik olib tashlanadi. 
Suv bo‘lmaganda ishqor etishmasligida suvda qiyin eriydigan nordon sovunlar 
hosil bo‘ladi. Shu sababli neytrallashtirish reaksiyasi uchun ishqor hisoblangan 
miqdorga (kimyoviy reaksiya formulasi bo‘yicha) nisbatan ko‘proq qilib olinadi. 
Ortiqcha ishqor nordon sovunlarning hosil bo‘lishini bostiradi, biroq u ham neytral 
yog‘ning sovunlashishiga olib keladi. Shuning uchun ham ishqorli rafinatsiyaning 
samaradorligi ham olingan yog‘ning sifati bo‘yicha, ham neytrallashda hosil bo‘lan 
chiqitlar va yo‘qotishlar bo‘yicha aniqlanadi. Rafinatsiyalangan yog‘ning chiqishi 
nafaqat 
ishqorning 
ortiqcha 
miqdorda 
bo‘lishiga, 
balki 
uning 
eritmasi 
konsentratsiyasiga, jarayonning harorati va davomiyligiga ham bog‘liq. Uzluksiz 
neytrallash metodlari qo‘llanilganda va kislota soni uncha yuqori bo‘lmaganida 
chiqitlar 1,5% ni, yo‘qotishlar, neytrallashga keltirilgan yog‘ massasiga nisbatan – 
0,1% ni tashkil qiladi. 

Neytrallash rafinatsiyalangan yog‘ni NaOH suvli eritmalari bilan tuzilishi yog‘ni 
gidratatsiya 
qilishda 
qo‘llaniladigan 
apparatlarnikiga 
o‘xshash 
reaktor-
aralashtirgichlarda aralashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Keyinchalik neytral yog‘ 
va soapstokni ajratish separatorlarda olib boriladi. Sanoatda yog‘ va moylarni 
rafinatsiya qilishda qo‘llaniladigan A1-JRN qurilmalari va xorijiy qurilmalar asosan 
unumdorligi va qo‘llaniladigan separatorlariga ko‘ra bir-biridan farq qiladi. 
Neytrallash harorati 85...90 °C, ishqor konsentratsiyasi 70 dan 150 g/l gacha va 
ishqorning ortiqchaligi, nazariy miqdorga nisbatan, neytrallashga keltirilgan yog‘ning 
kislota soniga bog‘liq holda 5...20%. 
Neytrallashning boshqa bir uzluksiz uslubi sovunli-ishqorli muhitda neytrallashdir. 
Bu uslubning afzalligi shundaki, neytrallash jarayonlari va hosil bo‘lgan sovunni olib 
tashlash bir vaqtda bajariladi, shuningdek past konsentratsiyali ishqor qo‘llanganligi 
sababli yog‘ning yo‘qotilishi kamayadi. 
Jarayon ishqor bilan to‘ldirilgan neytralizatorda olib boriladi (7.27- rasm). Yog‘ 
perforatsiyalangan taqsimlagich 1 yordamida 2 mm diametrli tomchi ko‘rinishida 
kengaytirgichning 2 ishqorli diametriga kelib tushadi va sekinlik bilan yuzaga suzib 
chiqadi, chunki yog‘ning zichligi ishqorning suvli eritmasi zichligidan kam.

Download 1 Mb.