O’zbekiston Respublikasi kompaniyalarining xizmatlar sohasining tahlili

Korxonada xizmat ko’rsatish sohasida ham marketingni rivojlantirish iqtisodiyotni erkinlashtirishning asosiy sharti va omilidir. Bunga erishish uchun mamlakatimizda raqobat va biznes muhiti yaratilgan bo’lishi lozim. Bu esa ushbu faoliyatga ta’sir etuvchi omillar bo’lib maydonga chiqadi.

Raqobat muhiti xo’jaliq yurituvchi sub’ektlar, ayniqsa tadbirkorlik sub’ektlari huquqiy tengligining ta’minlanganligi, tabaqalanmagan bir xil iqtisodiy erkinlikning joriy qilinganligi, ular faoliyatiga turli ma’muriy davlat idoralari aralashuvi bartaraf etilishiga qaratilgan qonunlar va me’yoriy hujjatlarning yaratilganligi va ular amal qilinayotgan holatdir.

Beznes muhiti beznesning barcha turlari bilan shug’ullanuvchi sub’ektlarga o’z foydasini ko’paytirishga qaratilgan, hamma uchun bir xil shart-sharoitlar yaratilgan erkin faoliyatni ta’minlaydigan holatning mavjudligidir.

Xizmat ko’rsatish sohasida marketing samaradorligini baholash va tahlil qilish uchun ularni ifodalovchi quyidagi ko’rsatkichlar tizimi ishlab chiqilishi taqozo etiladi:

-umumiy mehnat unumdorligi;

-xarajatlarning daromadlarga nisbatan ulushi;

-rentabellik ko’rsatkichi daromadga nisbatan;

-rentabellik ko’rsatkichi xarajatlarga nisbatan;

-har bir xodimga to’g’ri keladigan foyda summasi.

Ushbu ko’rsatkichlarning kompleks tahlili xizmat ko’rsatish sohasida samaradorlikni oshirishning konsteptual yo’nalishlarini ishlab chiqish imkonini beradi. Ammo mazkur ko’rsatkichlarning barchasini hisobotlar orqali to’plash imkoni bo’lmaydi, chunki xizmat ko’rsatuvchi sub’ektlarning ko’pchiligi yuridik shaxs maqomiga ega emaslar.

Barcha ko’rsatkichlarni bir xil o’lchamga keltirib olib, ular uchun yagona quyidagi kompleks ko’rsatkichni aniqlash mumkin:

Bunda: Kk – samaradorlikni ifodalovchi kompleks ko’rsatkich;

∑ - jamlash belgisi;

n – ko’rsatkichlarning umumiy soni;

i – bitta ko’rsatkichning tartib soni;

R_i – rentabellikni ifodalovchi alohida ko’rsatkichlar.

Bularga asosan, xizmat ko’rsatuvchi korxonalarning kuchli tomonlarini mehnatga haq to’lash tizimini isloh qilish mumkin (mehnatga haq to’lashning shartnoma asosida yo’lga qo’yilganligi). Bu esa xodimlarning yuqori malakaga ega ekanliklari bilan belgilanadi.

Shuningdek, bunday korxonaning zaif tomonlari aylanma mablag’larning etishmasligi hamda asbob-uskunalar parkini yangilash zarurati; mahsulotning yangi turlarini tez fursatda o’zlashtirishga yordam beradigan kiyimlarni modellashtirishning avtomatlashtirilgan tizimlari mavjud emasligi; samarali sotuv tarmog’ining yo’qligi; kuchsiz marketing; reklamaning yo’qligi; kreditorlik va debitorlik qarzlarining o’sishi; marketing sohasida menejerlar malakasining etishmasligi – mahsulotning bozorda kuchsiz harakati; kompyuterlashtirish va avtomatlashtirishning past darajada ekanligidan iborat bo’ladi.

• 
  raqobatchi maxsulotlar ichidan ajralib turadi,
  
• 
  maxsulot belgisi va maxsulotni tanib olish xamda kayta-kayta sotib olishda muxim axamiyatga ega;
  
• 
  maxsulotni jalb etuvchi xususiyatlarini yanada oshirish;
  
• 
  maxsulot xususiyatlari xakida axborot berish
  
• 
  maxsulotning turi, ta’mi, xajmi va boshka xususiyatlarini aniklab keladi;
  
• 
  maxsulotni yanada kulayrok kilish, ochish va yopish, tashish va saklashni osonlashtirish;
  

darajasiga ta’sir etishi mumkin. O’rama grafikasi firmaning uziga xos bozor poziyasini aks ettirishi darkor.

Iste’molchi e’tiborini yaxshi va xar tomonlama tayyorlangan grafika bilan jalb etish juda murakkab masaladir. Bunda kuyidagi masalalarga e’tibor berish kerak:

• 
  Xarid jarayonida bizning grafika rakobatchi maxsulotlarga nisbatan iste’molchi e’tiborini kanchalik kuprok jalb eta oladi?
  
• 
  Bizning urama rakobatchilarnikidan nimasi bilan ajralib turadi?
  
• 
  Grafika maxsulotning iste’molchi uchun kiymatini kanday tarzda aks ettirayapti?
  
• 
  Grafika orkali iste’molchilarga yana kanday ma’lumotlarni etkazish mumkin?
  

• 
  savdo belgisi
  
• 
  maxsulot nomi
  
• 
  maxsulot tavsifi
  
• 
  maxsulot xususiyatlari
  
• 
  maxsulot foydaliligi
  
• 
  targibot (promoshn) xabarlari
  
• 
  foydalanish buyicha tavsiyalar
  
• 
  boshqa maxsulotlar xaqida ma’lumot
  
• 
  kaloriyaviy tarkibi xakida ma’lumot
  
• 
  ogoxlantirishlar
  
• 
  tarkibi, xajmi va ogirligi
  

Maxsulot xakida ma’lumotlarni etkazish va u xakdagi imidjni shakllantirishda rasmlar va fotorasmlardan foydalanish juda muximdir. Ular maxsulotni aniklab, foydalanish jarayonini aks ettirib, iste’molchida ruxiy tafakkurni va ijobiy munosabatni shakllantirib keladi. Uramadagi foto va boshka rasmlar kuyidagi funkstiyalarni bajaradi:

• 
  maxsulotlar urtasidagi farkni anglatish
  
• 
  maxsulot funkstiyalarini aks ettirish, masalan, maxsulotni kadam-bakadam yigish instruksiyalari
  
• 
  xis-tuygu uygotish, masalan gullar rasmi
  
• 
  maxsulotdan foydalanish kanaka natijaga olib kelishini kursatish
  
• 
  xis-tuyguga erishilgan xolatni aks etirrish, masalan, tezlik yoki bayram ruxini aks ettirish.
  

Tovarlarni tashish maxsus trasportlarda va belgilangan srokda olib borish lozim. Maxsus bo’lmagan transportda tovarlarni tashish nafaqat uni sifatini balki uni buzilishiga olib kelishi mumkin. Maxsulotlar sifatiga asosiy ta’sir uni saqlash muddati va sharoitlari ko’rsatadi. Saqlash muddatiga va saqlash joyiga rioya uqilmasligi qatiyan man etiladi.

Texnik analiz, mikroskopirovanie, fotometriya, xromotografiya, spektral analizdir. Texnik analiz oddiy priborlar asosida yordamchi asboblar tarozi, elaklar, mashtab, lineyka, shablonlar yordamida amalga oshiriladi.Bu usulni massa og’irlikni, kattalikni, qalinlik kabi o’lchamlar bilan tovar sifati aniqlanadi. Mikrokopirovanie usulida oddiy mikroskoplar yordamida ming barobar kattalashtirish bilan va elektron, skanirovka qiladigan elektron mikroskoplar, 20 ming barobar kattalashtirib beradigan mikroskoplardan foydalaniladi. Bulardan kraxmal ko’rinishi, mikroorganizmlar, materiya strukturalarini, oqsil molekulalari tuzilishini va boshqa sifat ko’rsatkichlarini aniqlash mumkin.

Fotometriya usuli bir qancha metodlarni o’z ichiga oladi va ular o’tkazish, yutish va qaytarish (tarqatish) usullariga asoslangan. Bu o’lchashlar bilan nur chiqaruvchi moddani: spektrofotmetriya, fotoxolorometriya, flyurometriya, mefelometriya va turdipimetriyalar bilan aniqlashimiz mumkin. Bu usullar bilan kam miqdodagi moddani tarkibini va xokazolarni aniqlashga imkon beradi.

Xramotografiya usuli bilan aminokislotalarni, yog’ kislotalarni, aromatik va buyovchi moddalarni aniqlashimiz mumkin.

Spektrial analiz mineral elementlarning sifatini va miqdorini aniqlash imkonini beradi. Bu metod analiz qilinayotgan moddamiz spektor parlarini aniqlaydi.

Kimyoviy va biokimyoviy analiz metodlari.

Bu metod har-xil kimyoviy jarayonlar va o’zgarishlar, kimyoviy reaktiv va fermentlar ishtirokida kejagina o’rganishga asoslangan.

Kimyoviyo moddalar bilan maxsulot tarkibidagi suv, oqsil, shakar, aminakislotalar, vitaminlar, mineral elementlarni aniqlashimiz mumkin.

Yuiokimyoviy metodlar bilan yangi uzilgan meva va sabzavotlarni nafas olishini, fermentlarni aktivligini va boshqa sifat ko’rsatkichlarni aniqlaydi.¹¹

______________________________________________

11. Bagiev G.L., Tarasevich V.M., Ann X. Marketing. - M.: Ekonomika, 2001 y. 78 bet.