113
4.
Xizmatlari integrallashgan tarmoqning rivojlanish bosqichlari?
5.
Raqamli integral tarmoqning necha turi mavjud?
6.
Keng
polosali
tarmoqlarda
xizmatlarni
taqdim
etish
protokollari?
2.3. Keng polosali abonenet kirish tarmoqlari
Raqamli abonent kirish tarmoqlari: Optik tolali aloqa
liniyalarining kirib kelishi, sinxron raqamli iyerarxiya (SDH) uzatish
tizimlarini keng tadbiq etilishi, yaqin kelajakda
abonent liniyalarini shu
qurilmalar asosida tuzilishiga olib keladi. Hozirgi bozor iqtisodiyoti
sharoitida optik tolali tarmoqlarni qurish iqtisodiy qimmatga tushadi,
ayniqsa abonent liniyalarini. Oxirgi variant yuqori iqtisodiy samaradorlikni
beradi. Bunday liniyalardan foydalanganda xDSL texnoloniyalarini
qo‗llash maqsadga muvofiqdir va bunday liniyalardan yana ko‗p yillar
foydalanish mumkin. Shu sababli mavjud liniyalar qoldirilib, ularda
yuqori
tezlikli xDSL, texnologiyasining siflariga
asoslangan raqamli uzatish
tizimlarini qo‗llash imkoniyatlari yaratildi.
Hozirgi vaqtda nafaqat ovozli axborotlarga, balki Internet
xizmatlariga bo‗lgan talablar dolzarb xisoblanadi. Bunday tarmoqlarni
ikkita yo‗l: tolali-optik-tolali tarmoqlar va mavjud bo‗lgan kabellardan
foydalanish orqali kurish mumkin. Ko‗pgina xollarda oxirgi variant yuqori
iktisodiy samaradorlikni beradi. Lekin bunday tarmoqlarni
yaratish uchun
bir necha savollarga javob topish lozim:
mavjud bo‗lgan kabelli tarmoq uchun kanday raqamli abonent
texnologiya ko‗proq mos keladi;
qanday qurilma ko‗proq samaradorlikka ega;
mavjud bo‗lgan kabelli tarmoqlarni, abonentlar ulanuvchi
raqamli abonent tarmoqlarining kanday yangi xizmatlari uchun qo‗llash
mumkin.
Oxirgi vaqtlarda abonent liniyalari qurilmalarining bozori jadallik
bilan rivojlanayotgani tufayli operatorlarning
xolati murakkablashib
ketmoqda. Yuqoridagi aytib o‗tilgan kamchiliklarga, muammolarga va
savollarga javob sifatida xDSL (Digital Subscriber Line) - raqamli abonent
liniyalari texnologiyalari qo‗l keladi [1].
xDSL ning variantlari sifatida yaratilgan keyingi texnologiya bu
yuqori tezlikli raqamli abonent liniyasi HDSL (High-bit-rate Digital
Subscriber Line) xisoblanadi. Bu texnologiya 2048 kbit/s tezlikda dupleks
axborot almashtirishni to‗liq ta‘minlaydi.
Axborotni uzatish uchun
kabelning
ikki
yoki
uch
juftligidan
foydalanishadi.
HDSL
114
texnologiyalarining keyingi rivojlanishi simmetrik yuqori chastotali
raqamli abonent liniyalarining qurilmalarini yaratilishiga sababchi bo‗ldi.
Bunday SDSL qurilmalari (SDSL -Singil Pair Symmetrical Digital
Subscriber Line) kabelning bir juftligi orqali ishlashga mo‗ljallangan.
Shuningdek oxirgi yillarda xDSL ning assimmetrik raqamli abonent
liniyasini qurish texnogiyalari ishlab chiqildi, Masalan ADSL (assimetrik
raqamli abonent liniyasi) texnologiyasi tarmoqdan abonentgacha bo‗lgan
yo‗nalishda axborotni uzatganda 8 mbit/s gacha, abonentdan tarmoqgacha
bo‗lgan yo‗nalishda esa 1 mbit/s tezlikni ta‘minlaydi, shuningdek Internet
tarmog‗iga ulanish imkoniyatiga ega bo‗lishi ham mumkin.
2.1-rasm.
Mis aloqa liniyalaridan tortib, xozirgi paytgacha raqamli
uzatish tizimlarining tezligini o‗sishi
VDSL texnologiyasi (Very High - bit rate Digital Subscriber Line)
yangi qurilmalar tarkibiga kiradi va kelgusidagi abonent tarmoqlarida
qo‗llashga mo‗ljallangan.
xDSL texnologiyasi 70-yillardan boshlab rivojlana bordi, ya‘ni bu
yillarda VK (Basic Rate), 160 Kbit/s li ISDN qurilmalari ishlab chiqarila
boshlagan edi. xDSL texnologiyasining ishlab chiqaruvchilari o‗zlarining
texnologiyalarini tolali optik aloqa tizimida ilk bor sinab ko‗rildi va
natijalarga erishildi. Faqat tolali optik aloqa liniyasi orqali «xar
bir uyga
raqamli telefon» olib kirish mumkin, degan fikr xam bor edi.
115
xDSL texnologiyasi mavjud mis simli liniyalardan yuqori tezlikli
aloqani xosil qilish imkonini beradi. 1.1-rasmda mis kabel liniyasidan
axborot uzatish tezligining, ya‘ni morze alifbosi (10 bit/s) dan VDSL (52
Mbit/s)gacha
o‗ta
yuqori
tezlikli
raqamli
abonent
liniyasi
texnologiyasigacha rivojlanish tarixi ko‗rsatilgan[1].
xDSL texnologiyasi quyidagi turlarga bo‗linadi:
HDSL (High-bit-roto Digital Subscriber Line) tezligi 2048
kbit/s bo‗lgan dupleks aloqani ta‘minlaydi.
SDSL (Singl Pair Symmetrical Digital Subscriber Line) yuqori
chatsotali raqamli abonent liniyalari qurilmasi bo‗lib, signallarni simmetrik
xolda uzatishga mo‗ljallangan.
ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Line) bu texnologiya
tarmoqdan abonentga signalni uzatishda 8 Mbit/s gacha bo‗lgan tezlikni,
abonentdan tarmoqga signalni uzatishda esa 1 Mbit/s tezlikni ta‘minlaydi,
ya‘ni signallarni uzatish assimetrik xolda amalga oshadi.
VDSL (Very High lit rate Digital Subscriber Line) bu yangi
qurilma xisoblanib, kelgusida yuqori tezlikli aloqa tarmoqlarida qo‗llashga
mo‗ljallangan.