Eritmadan moddaning adsorbilanishi. Tajribada qattiq jism sirtiga
yutilgan erigan modda miqdorini aniqlash uchun, uning kontsentratsiyasini
kamayishi yoki adsorbent og’irligining ortishi o‘lchanib quyidagi tenglama
orqali topiladi.
1000
1
0
m V C C Г C
0
va C
1
- moddaning adsorbsiyaga qadar va adsorbsiyadan keyingi
kontsentratsiyalari, mol’/l; V – eritmaning xajmi, l; m – adsorbent og’irligi g;
1000 – perevodnoy mnojitel’ (dlya perevoda izmeryaemoy velichini v
mmol’/g).
Adsorbilanish darajasi yutuvchi va yutiluvchi moddalarning tabiatiga,
haroratga, gazning bosimiga yoki eritmaning kontsentratsiyasiga, shuningdek,
adsorbentning solishtirma sirtiga bog’liqdir. Ionlar adsorbsiyasi. Molekulyar adsorbsiya bilan bir katorda ionlar
adsorbsiyasi ham mavjud. Ionlar adsorbsiyasi ko‘pincha qaytmas protsessdir.
eritmani suyultirish bilan desorbtsiya ketmaydi, temperatura oshishi bilan
ko‘pincha ionlar adsorbsiyasi oshadi. Bu esa erigan modda zarrachalarining
14-rasm. Sirt tarangligi izotermasi orqali adsorbsiya izotermasining o‘zgarishi.
76
suyuklik sirtida va uning xajmida baravar bir tekis tarkalmaganligi natijasida
suyuq fazada sirt chegara xosil bulishiga olib keladi va eritmaning sirt kavatida
ionlar kontsentratsiyasining eritmadagiga karaganda kam bo‘lishiga sababchi
bo‘ladi. Ya`ni bu erda manfiy adsorbsiya kuzatiladi. Natijada eritmaning sirt
kavati manfiy zaryadga ega bulib qoladi. Ionlarning eritma sirtida manfiy
adsorbilanishiga sabab, ionlarning gidratatsiyasi energiyasi suv molekulalarining
bir-biri bilan birikish energiyasidan katta bo‘ladi. Bu hol sirt tarangligining
ko‘payishiga olib keladi. Sirt tarangligi katta ekan, demak manfiy adsorbsiya
bo‘ladi.
Ba`zi vaqtlarda ionlar adsorbsiyasi molekulyar xarakterga ega bo‘ladi.
elektrolit eritmasidagi ham anion va ham kation bir xil ekvivalent miqdorda
yutilsa molekulyar adsorbsiya bo‘ladi.
Ionlar adsorbsiyasining molekulyar adsorbsiyadan farqi, bunda tanlab
ketish va almashinish adsorbsiyasi ketadi. Tanlab ketish adsorbsiyada yoki
kationlar yoki anionlar adsorbilanadi. Bunda adsorbsiya yutuvchi modda
tabiatiga, ion zaryadining ishorasiga, yutiluvchi modda tabiatiga ham bog’liq
bo‘ladi (valentlik, zarrachalar radiusi, sol’vatlanish darajasi).
Kationlarning adsorbsiyasida valentlikni ta`siri katta. Kationning
valentligi qancha katta bo‘lsa, uning adsorbsiyasi shuncha ko‘p bo‘ladi. bir xil
valentlikka ega bo‘lgan ionlar xar xil adsorbilanadi, bunga sabab, ionlarning
razmeri va gidratlanish darajasining xar xil bo‘lishidir. Radius qancha katta
bo‘lsa ionlar shuncha kam gidratlanadi va adsorbsiya shuncha ko‘p bo‘ladi.
Bir xil valentli ionlar adsorbilanish jihatdan quyidagi qatorga joylashadi:
Sb
+
>Rb
+
>K
+
>Na
+
>Si
+
(kationlar uchun)
CNS
-
>J
-
>Br
-
>Cl
-
(anionlar uchun)
Bu qatorda xar bir keyingi element, o‘zidan oldin kelgan elementdan kam
adsorbilanadi. Bunday qatorni Liotrop qatori deyiladi.
77
Ionlar kolloid zarracha sirtida ayniqsa yaxshi adsorbilanadi. SHuning
uchun kolloidlarda elektr zaryadining miqdori va ishorasi shu ionlarning
borligiga bog’liq bo‘ladi.
