Leonardo da Vinchi tomonidan haqiqatga yaqinroq qihb ishlangan
va uning butun tana bilan munosabati o‘zida tabiiylikni mujassam-
lashtirgan. Leonardo da Vinchi tomonidan ishlangan bosh rasm-
laridan birida yuz va bosh balandligiga izoh berilgan. Og‘iz kengligi
yuz tuzilishiga proporsio-nal ravishda og‘iz chizig‘idan engakning
uchigacha bo‘lgan orahq masofaga teng. Yuz kvadratni hosh qhadi va
uning kengligi ko‘zlar-ning tashqi burchaklari oralig‘iga, baland-
ligi — burunning yuqori chegarasidan labning pastki qismigacha
bo‘lgan masofaga teng.
Leonardo da Vinchi yuz nisbatlari ustida ko‘p ishlagan va turh-
tuman yuz ko‘rinishlarini tasvirlash uchun yagona sxema yara-
tishning barcha qiyinchiliklarini boshdan kechirgan.
Shu sababli
ham u o‘z ilmiy maqolasida shuni ta ’kidlaydiki, agar tabiatda yuz
tarkibiy qismlarini tuzishning yagona sxemasi mavjud boMganida,
insonlami bir-birlaridan ajratib bo‘lmas edi, ammo tabiatda yuzning
besh qismi shunchahk turh-tumanki, ulami birgina nisbiyhk qoidasi
asosida tasvirlashning iloji yo‘q.
Rasm chizishda shunday yo‘l tutish kerakki, bosh cho‘qqisidan
cngakkacha bo‘lgan rnasofa, ya’ni bosh butun tananing 1/8
qismiga
teng bo‘lsin. Boshni uch qismga bo‘lish lozim. Peshananing soch
o‘sgan qismidan bosh cho‘qqisigacha, lablardan engakning pastki
nuqtasigacha hamda lablardan yuzning oxirigacha va soch o‘sgan
qismgacha.
Albrext Dyurcr boshning nisbiy shakllarini quyidagi sxema
bo‘yicha tuzgan: bosh balandligi qomat balandligning 1/8 qismiga
teng; yuzning kengligi va balandligi — 1/10; bosh balandligining
yarmi (1/16) bum n chegarasida joylashgan; bosh cho‘qqisining
maydoni — boshning sochli qismi chegarasiga teng; peshana
balandligi, bum n uzunligi, bum n osti qismi bir-biri bilan teng va
ularning har biri qomat balandligining 1/32 qismini tashkil etadi.
Maxsus rasmlar orqah turh yoshdagi odamlaming bosh va oyoq-
qo‘llarining nisbiy o‘lchovlarini solishtirish kerak. Boshning ko‘z
kosasining yuqori qismidan o‘tuvchi
chiziq orqali ikki qismga
bo‘linishi bosh nisbatlarining yoshga ko‘ra o‘zgarishini kuzatish
uchun qulay vosita.
Erkak kishi yuzining balandligi (engakdan ko‘z kosasining
yuqori chizig‘igacha) 26 mm teng; ushbu masofa, shuningdek,
yuz kengligiga ham teng. Bunda yuz kvadrat shakl hosil qiladi.
Bosh, 4 dyuymli miya qismi bilan birgalikda, 9 dyuyrnga teng.
105
Ushbu ikki qismning (miya va yuzning) o‘zaro nisbiy munosabati
yosh o‘tishi bilan o‘zgarib boradi. Uch yoshli bolaning yuz
va miya
qismining nisbatlari 3:3, katta odamlarda esa, 4:5 ga teng. Bunda
yosh kattalashishi bilan boshning yuz qismi miyaga nisbatan tez
o‘sishini ko‘rishimiz mumkin. Burunning pastki chizig‘idan o‘tuvchi
chiziq yuz balandligini teng ikkiga ajratadi.
Yosh o‘zgarishi bilan ko‘zning yuz kenghgiga nisbatan o‘zgari-
shi juda kam bo‘ladi va u insonda butun umri davomida deyarli bir
xil bo‘ladi; uch yoshgacha bo‘lgan bolalarda — 3 dyuym va katta-
larda — erkak va ayollarda — 3 dyuym. Bu yerda shuni ko‘rishimiz
mumkinki, rivojlanish davrida yuzning ko‘z joylashgan yuqori qismi
pastki qismga nisbatan kengroq bo‘ladi. Boshning old tarafidagi
ko‘rinishi chuqurligi yuz balandligi yarmining uchga ko‘pay-
tirilganiga teng. U kattalarda ramka shakhdagi to ‘g‘ri to ‘rtburchak-
ni hosil qiladi va uning balandligi 130 mm, chuqurligi 195 mm
bo‘ladi.
0 ‘spirin, katta va
keksa odam boshining
b ir-b irid a n
farqlari
bo‘lib, uch yoshh bo-
laning boshi to‘g‘ridan
kuzatilganda kvadrat-
ning ichida, yon to-
mondan kuzatilganda
esa, uchburchak ichida
joylashadi. Buni mash-
hur rassom va naza-
riyotchi P.P. Rubens
sxemasida ko‘rishimiz
m um kin (74-rasm ).
Katta odam boshining profilini (kvadrat)
bilan solishtirsak, yuz-
ning miyaga nisbatan tez o‘sganini ko‘rishimiz mumkin.
Ayollarda ko‘zning ichki burchaklari orasidagi masofa burun
qanotlari kengligiga teng. Bolalarda esa, ko‘z ichki burchaklarining
oraliq masofasi og‘izdan kattaroq, ammo burun qanotlari
oralig‘idan kichikroq bo‘ladi. Bolalarning bo‘yin kengligi nisbatan
kam o‘sadi (65 mm.dan 120 mm.gacha), kattalarda bosh suyagining
ko‘ndalang diametri 145 mm.dan 170 mm.ga yetganida, bo‘yin
ikki barobarga o ‘sadi.
74-rasm.
106
Tasviriy san’at bilan shug‘ullangan
har bir yosh rassom bosh
plastikasi, undagi muskullar tizimi, ayniqsa, insonning turli his-
hayojon vaqtida mim ika m uskullari harakatlari va yuzdagi
o ‘zgarishlarni aniq tasaw ur etmog‘i lozim (75-rasm).
75-rasm.
4.4. Gudonning «Ekorshe» anatomik bosh-modeli
