bemalolerkin yetib borish uchun gruntlarning yuqori qatlamlarini ochiq usulda qazish va keyin
qazilmalarni ochiq usulda qazib olish)da, qumli, qumli loy, loyli va boshqa gruntli qazilmalarini qazishda
qo’llanadi
Erni surish usuli
- suv ostidagruntni qazish, suyultirilgan gruntni so’rib olish va quvurlar
vositasida tashish bilan bajariladi. Bu usul kanallar qurish, dambalar, to’g’onlar, ko’tarmalarniyuvish,
hududlarnitekislashda, dengiz va daryo inshootlarini qurishda qo’llaniladi.
Gruntni gidromexanik qazish−eng qulay va iqtisodiy tejamkor usul bo’lib, bunda avtomobil
yo’llari, temir yo’llarini qurish va gruntni tashish uchun transport vositalariga zaruriyat bo’lmaydi.
Ishlarni olib borishning quruq usulida gruntni namlash, tekislash va zichlash kabi ishlar bu yerda
bajarilmaydi, chunki bu ishlarni suv bajaradi. Gruntni qazish narxi ekskavator yordamida qazish bilan
uzaro solishtirilganda 30...40%ga past; mahsulot ishlab chiqarish 1,5...2 marta yuqori. Agar yer ishlarini
bajarishning butun tsiklining narxini olsak, u holda gidromexanizatsiya usulidabajarilgan ishlarning narxi
boshqa usullarnikidan 10...18 marta pastdir.
Gidromonitorlar bilan gruntni qazish.
Suv usti zaboylarida quruq grunt gidromonitor usuli
bilan yuviladi. Bunday qazishning asosiy texnologik vositasi gidromonitor bo’lib, uning uchiga diametri
50...175 mm bo’lgan uchlik (nasadka) kiygizilgan va sharnirli birikmalarga ega bo’lgan po’lat tana
(stvol)dan iborat bo’lib, sharnirli birikmalar suv oqimini kerakli yo’nalishda jo’natish uchun stvolni
vertikal va gorizontal tekisliklarda aylantirishni ta’minlaydi (5.31 rasm).
Suv gidromonitorga quvur orqali katta bosim ostida keladi. Suvning zarur bo’lgan bosimi
25...50m qumli gruntni, 80 m gacha uzunlikdagi loyli gruntni yuvish uchun va suvo’tkazish tarmog’ida,
birikmalarida yo’qotilgan bosimni hisobga olish bilan aniqlanadi. Gidromonitor uchliklaridan
(nasadkalaridan) otilib chiqayotgan suv oqimining tezligi yuvilayotgan grunt turigabog’liq bo’ladi va
tezligi 10...40m/s atrofida bo’ladi.
Suv oqimining gruntga zarbali ta’sir ko’rsatishi natijasida mavjud bo’lgan grunt monoliti
yemirilib ancha kichik bo’lgan tashkil etuvchilarga ajraladi, ular suv bilan birgalikda quyqa hosil qiladi.
Gruntning quyqalanishi (quyqa tarkibi) 1:8 dan 1: 15 gacha proportsiyada amalga oshiriladi ya’ni
qazilayotgan 1 m
3
gruntga 8 dan 15 m
3
gacha suv to’g’ri keladi.
Gidromonitorlar bilan gruntni yuvish pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga qarab olib boriladi.
Pastdan yuqoriga
qarab yuvishda (
ro’para zaboy
) gidromonitor zaboy tubiga o’rnatiladi, suv oqimi
zaboyning tub qismini yuvadi, o’zining xususiy massasita’siridayuqori qism birin-ketin qulay boshlaydi.
Ag’darilgan grunt quyqa hosil qilish oqibatidaengil yuviladi, bu quyqa qiya joylashtiriladigan maxsus
tayyornalgan lotoklar orqalitindirgichga yoki joylashtiriladigan joyga ko’chiriladi. Tindirgich bo’lgan
vaziyatlarda undagi grunt nasos yordamida quvurlar bo’ylab to’kilmadagi joylashtirish o’rniga
ko’chiriladi.
Ro’para zaboy usuli eng unumdor usuldir. Gidromonitorning yuqori unumdorligi yuvilayotgan
zona ustida joylashgan gruntning davriy ag’darilishi tufayli ta’minlanadi.Bu samaradorlik zaboy oldidagi
gruntning yuqori qatlamlarini namlash yo’li bilan ta’minlanadi, bu esa o’z navbatidagruntning oldindan
ag’darilishiga olib keladi yoki zaboy fronti bo’ylab gruntni portlatish hisobiga erishiladi. Gidromonitorni
quyqa oqimi orasida qoldirmaslik uchunquyqani ishlab turgan qurilmaning ikki tomonidan quyqa
yo’nalishi aylanib oqishini muntazam ravishda nazorat qilib turish taqoza etiladi.
