Tuproqning tarkibi va uning erish harorati

Download 1,14 Mb. Pdf ko'rish
bet	40/168
Sana	19.12.2023
Hajmi	1,14 Mb.
	#124022

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 168

Bog'liq
Pardozbop qurilish ashyolari. Qisimov E. 2005

Kremniyli qumtoshning

Tuproqning tarkibi va uning erish harorati
Barxan qumi mayda va sirti silliq shaklda bo‘ladi. Bunday qumdan beton konstruksiyalari ishlansa, sement
xarajati 15-30% gacha oshadi.
Qumda tuproq miqdori 10% dan kam bo‘lsa — tuproqli qum, 10% dan ko‘p bo‘lsa — qumli tuproq deb
ataladi.
Qumning o‘rtacha zichligi 1500 kg/m
3
ga teng. Uni silkitib zichlanganda zichligi 1600—1700 kg/m
3
ga
yetadi. Qum qanchalik mayda bo‘lsa, namligining ortishi bilan hajmi ham shunchalik ortadi. Qum qabul
qilishda, uning namligi 1 dan 3% gacha bo‘lsa, uning hajmini 10% ga kamaytirib olish lozim, agar namligi 3
dan 10% gacha bo‘lsa hajmi 15% kamaytiriladi. Qish sharoitida ochiq yerda saqlangan qumning hajmi har
vaqt 15% kamaytirib olinadi. Quruq qumning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 0,3-0,4 Vt/m

grad.
Rangli tog‘ jinslarini tuyib olingan qumlar pardozbop beton va qorishmalar uchun mayda to‘ldirgich
sifatida ishlatiladi. Obdan tuyilgan kremniy qumlari sementlar uchun aktiv gidravlik qo‘shilma sifatida ham
ishlatiladi.
Shag‘al — har xil tog‘ jinslarining parchalanishidan hosil bo‘lgan sochiluvchan jins. Tashqi ko‘rinishi
bo‘yicha shag‘alning sirti silliq, yumaloq shaklda bo‘lib, yirikligi 5—80 mm ga teng. Zichligi 2700—2900
kg/sm
3
, hajmiy massasi 1600—1800 kg/sm
3
ga teng.
Kelib chiqishiga ko‘ra, shag‘al yumaloq, ignasimon, tuxum va yupqa patnissimon shakllarda uchraydi.
Tabiatda ko‘p uchraydigan xarsang toshlar tog‘ jinslarining parchalanishidan kelib chiqqan, tabiiy
sharoitda silliqlangan, yirikligi 150 mm dan katta bo‘lgan jins. Maydalangan xarsang toshdan chaqilgan
toshlar — sheben olinadi va betonlar uchun yirik to‘ldirgich sifatida ishlatiladi.
Sochiluvchan jinslarning yer qatlamining yuqori bosimi ostida o‘zaro sementlanishidan hosil bo‘lgan
qumtosh — tabiiy sementlar vositasida qumning zichlanishi va nihoyat sementlanishidan hosil bo‘lgan
mustahkam jinsdir. U tarkibidagi bog‘lovchi moddaning xiliga ko‘ra loyli, kremniyli, ohaktoshli, gipsli,
bitumli qumtoshlarga bo‘linadi.
Loy vositasida zichlangan loyli qumtoshlar suvga chidamsiz bo‘ladi.
Mayda kremniyli alyumosilikatlar (sementlar, opal, xalsedon) bilan qumlar aralashmasining zichlanishi
natijasida pardozbop kremniyli qumtoshlar hosil bo‘lgan. Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi 100—500
MPa, hajmiy zichligi 2400—2600 kg/m
3
.

Kremniyli qumtosh kislotaga chidamlidir, ammo uni ishlash qiyin. Qurilishda qumtosh pardozbop betonlar
uchun to‘ldirgich, yo‘lka va zinalar uchun plitalar sifatida ishlatiladi. Kremniyli qumtoshning ayrim xillari
pardozlangan holda qoplama plita sifatida ham ishlatiladi.
Ohakli qumtosh tabiiy ohak vositasida qumning zichlanishidan hosil bo‘lgan. Bunday qumtosh kislotaga
chidamsiz, ammo uni ishlash oson.
Gips — yumshoq (qattiqligi 2), zichligi 2100—2200 kg/m
3
ga teng bo‘lgan mineral. Kimyoviy tarkibi
bo‘yicha gips ikki molekula suvli kalsiy sulfatdan tashkil topgan (CaSO
4

2H
2
O). Tuzilishi bo‘yicha gips
oddiy yirik kristall (gips shpati) va ingichka tolali (selenit va donador gips) xillarga bo‘linadi.
Tabiiy gips qurilishda ishlatilmaydi, ammo u gips bog‘lovchi moddalar olishda asosiy xomashyo sifatida
katta ahamiyatga ega. Uning mustahkamligi va chidamliligi katta bo‘lmaganligi uchun devor va pardozbop
qoplama ashyolar sifatida kam ishlatiladi.
Gips zaxiralari ayniqsa O‘zbekistonda ko‘p tarqalgan.

Download 1,14 Mb.

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 168

Download 1,14 Mb.

Pdf ko'rish