O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

72 
bevosita tegishli. Mikro-muhitning asosiy qismi firma boshqaruvining 
nazorati ostida bo’ladi (faoliyat sohasini aniqlash, kadrlarni tanlash, 
xodimlar malakasining umumiy darajasi va marketing madaniyati, 
maqsadli bozorlar (segmentlar)ni, tovarlar harakatining yo’llarini tanlash, 
raqobat kurashida strategiyalarni ishlab chiqish, marketing vazifalarini 
yechish). 
Shunday qilib, mikro-muhitni o’rganish bozorning aniq subyektiga 
nisbatan qo’llanilgan holda amalga oshiriladi, undan farqli ravishda 
makro-muhit esa marketing va bozor subyektlari, mamlakat va xalq 
iste’moli tovarlari sohalari uchun umumiy ko’rinishda namoyon bo’ladi. 
Xalqaro bozorlarda faoliyat yuritayotgan kompaniyalar xalqaro 
marketing muhitiga duch keladi. Xalqaro marketing muhitining 
xususiyatlari 
asosan 
ayirboshlash 
(almashinish) 
jarayonlarini 
murakkablashtirayotgan to’siqlarni yo’qotishdan iborat. Turli xil 
iqtisodiyotlar va mamlakatlar o’rtasida qiyosiy ustunliklarni qayta 
taqsimlash ro’y beradi. Sanoati rivojlangan mamlakatlar (dastavval, 
Janubiy-Sharqiy Osiyoda), shuningdek, Sharqiy Yevropa mamlakatlari 
ko’rinishidagi yangi raqiblar paydo bo’ldi. Ular ilgari g’arbiy mamlakatlar 
hukmron bo’lgan iqtisodiyotning qator bazaviy sektorlariga (po’lat, kimyo, 
to’qimachilik mahsulotlari) nisbatan qulay o’rinlarga chiqib oldilar. 
Yevropa hamjamiyati asosiy sanoat mahsulotlari (avvalo xom ashyo va 
materiallar) bozorlarida Sharqiy Yevropa mamlakatlarining faolligini seza 
boshladi. An’anaviy rivojlangan mamlakatlar uchun xos bo’lgan raqobat 
ular chegaralaridan chiqib ketib, haqiqiy global tus oddi. 
Sharqiy Yevropa mamlakatlari, shu jumladan, MDH ga nisbatan 
G’arb mamlakatlari tomonidan uchta asosiy marketing konsepsiyasi 
qo’llaniladi: 
1. G’arbda ishlab chiqarish, Sharqda sotish – bu konsepsiya Sharqiy 
Yevropa va MDH mamlakatlarida haligacha mavjud bo’lgan tovar 
defisitiga asoslanadi va foydani olib chiqish va valyuta konvertasiyasi 
bilan bog’liq bo’lgan ko’pgina muammolarga qaramay keng tarqalgan. Bu 
yerda G’arb ishlab chiqaruvchilari va vositachilari tomonidan nafaqat 
tovarlarning va ishlab chiqarishning yuqori sifati, balki marketing 
afzalliklari ham maydonga chiqadi. 
2. Sharqda ishlab chiqarish, G’arbda sotish – bu konsepsiya ko’pgina 
G’arb kompaniyalari uchun eng yaxshi imkoniyatlarni taqdim etadi. Bu 
kompaniyalar Sharqiy Yevropa va MDHdan G’arbda sotish uchun ishlab 
chiqarish ba’zasi sifatida foydalanish, malakali Sharqiy Yevropa ish 
kuchini ekspluatasiya qilish va mavjud marketing kanallari yordamida 

73 
mahsulotlarni sotish kabi yo’llar bilan ta’minlangan. Bundan kelib 
chiqadiki, xalqaro savdo tizimiga kirish uchun bozorlarni ochish emas, 
balki yangi industrial mamlakatlar singari G’arb firmalari bilan kurasha 
oladigan yangi raqobatbardosh sohalarning paydo bo’lishi eng muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
3. Sharqda ishlab chiqarib, shu yerning o’zida sotish – bu konsepsiya 
G’arb biznesi uchun ma’lum qiyinchiliklar bilan amalga oshiriladi, 
chunonchi: yuqori sifatli xom ashyoning yetishmasligi, byurokratik 
kelishuvlarning murakkabligi, narxlashtirish mexanizmining samarasizligi 
va, ayrim hollarda, bozor imkoniyatlaridan foydalanishda ko’zda tutib ish 
qilishning nuqsonlari. Bunga qaramay, ishlab chiqarish va sotish 
strategiyasi ko’pgina G’arb firmalari tomonidan faol amalga oshirilyapti. 
Masalan, Markaziy Osiyo bozori o’z miqyoslari bilan eng yirik ishlab 
chiqaruvchilar, shu jumladan, kir yuvish vositalari, tish pastasini 
chiqaradigan «Prokter end Gembl» va «Koka-kola» kompaniyalarini, 
«Nestle» konserni va boshqalarni qiziqtirib qoldi. 

Download 2,17 Mb.