|
Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o
Pdf ko'rish
|
| bet | 131/163 | | Sana | 02.06.2024 | | Hajmi | 3,18 Mb. | | #259446 |
Bog'liq 64363c7a88a43Sifat o„zgaruvchanlik.
Biologik va agronomik tadqiqotlarda ko„pincha
belgilaming sifat o„zgaruvchanligi bilan ishlashga to„g„ri kelib, umg„ va
mevalaming turli shakli va rangi , duragaylaming parchalanishi va h.k. Sifat
0
„zgaruvchanlik uchun alohida altemativ holat boMib, belgilaming variatsiyasi ,
ya‟ni o„zgarib turuvchi ikki imkoniyatdan bir (altemativ) belgining nomoyon
boMishi yoki boMmasligini o„zida namoyon qiladi. Masalan yerkak yoki
urg„ochi na‟munalar, kasal va sogMom o'simliklar, qiltiqli va qiltiqsiz boshoq va
h.k. Sifat variatsiyasi da kuzatishlar natijalarini guruhlarga ajratishda to„plam
ob‟ektlarini har xil sifat belgilari bo'yicha guruhlarga taqsimlanishiga olimb
keladi.
Sifat o„zgaruvchanligining asosiy statistik ko„rsatkichi boMib belgi
ulushi, o„zgaruvchanlik ko„rsatkichi, variatsiya koeffitsienti va tanlama ulushi
xatosi hisoblanadi.
Belgi ulushi yoki to„plamdagi ayrim variantlaming nisbiymiqdori. Belgi
miqdori p,, p
!5
p, va h.k. lar orqali belgilanadi va oMchov birliklari yoki foizlarda
ifodalanishi mumkin. Birinchi holatda mazkur to„plamdagi barcha ulushlar
miqdori yoki bir qator taqsimlanishlar birga , ikkinchi holatda - 100% ga teng.
Belga ulushi- bu л,
, n
2
, n
, va h.k qatorlardagi har bir a‟zolaming sonining
N to„plamdagi nisbati, ya‟ni o„rganilayotgan to'plamda mazkur belgining paydo
bo'lish ehtimoli:
n = ^ n = ^ n —
—
1 8 1
P'
N
‟ "
2
Л' ‟
N
Altemativ (ikki yo„sinda bo„lisht mumkin bo'lgan) o'zgaruvchanlikda bitta
belgining ulushi p belgisi orqali, ikkinchisi esa q belgisi orqali ifodalanadi.
Keltirilgan tenglikka asoslanib p+ q = 1.0 (yoki 100%), qaysiki ikki qarama
qarshi hodisa ehtimol har doim birga teng (100%),
q = 1-p.
Sifat belgisi o'zgaruvchanligi ko'rsatkichi bo'lgan s bir biriga nisbatan
qatorlaming o'lchamini variatsiyasini tavsiflaydi. O'zgaruvchanlik ko„rsatkichi
ahamiyati quyidagi formulada aniqlanadi :
s=a
a
/a
x
p
2
x
a
,
3-p* bu yerda p,, p
2
, p, va h.k. lar -
umumiy to„plamdagi belgilar ulushi (yoki ulaming foizdagi ifodasi).
к - belgilar gradatsiyasi soni
k.> 2 bo„lganda o„g„itlar 0„zgaruvchanlik ko„rsatkichini
logorifmlash quyidagi formulada amalga oshiriladi
lg
s
= 'gA + + igp, +
-*-
»g
p„
k
к
Agar o'rganilayotgan to„plamda ikkita
gradatsiyali ob‟ekt taqlim
etilgan bo'lsa (altemativ o„zgaruvchanlik),
u
holda
o'zgaruvchanlik
quyidagicha topiladi:
s =
Jw
= Vo.
10 x 0.90
= 0.30 (yoki 30%)
p va q munosibatiga bog'liq ravishda s ifodasi 0 dan 0.5 gacha o'zgaradi.
Sifat belgisining maksimal o'zgaruvchanligi s„„kachonki p=q=0.5 yoki s
-
„=
Vo.5x0.5 = 0.5 (yoki 50%). Turli gradatsiyali sifat belgilarini taksimlanishi uchun
maksimal (eng yuqori) o'zgaruvchanlikning ahamiyati to'g'risida quyida jadvalda
keltirilgan:
21-jadval
182
bu yerda
p
va
q
oMchoq birligi yoki foizlarda ifodalanishi mumkin. Ma‟lumki p (yoki q )
ni p ±
s
p
intervalida uchratish ehtimoli
68
% ni, p ±
Maksimal ifoda s
макс
kattaliklaridan foydalanib sifat belgilarining
variatsiya koeffitsientini, foizlarda ifodalangan o„zgaruvchanlikning haqiqiy
ko„rsatkichini va maksimal o„zgaruv-chanlikni hisoblash mumkin.
Vp = —
xlOO
|
| |
