170
Shuning uchun o’yinni o’quv amaliyotiga tadbiq qilishdan avval quyidagi pedagogik-psixologik
masalalar hal etilishi zarur. Har bir o’quvchi o’yinga tayyorgarlik ko’rayotganda quyidagilarni bilishi
lozim:
o’yinning maqsadini;
o’yinning vazifasini;
o’yinning rejadagi qaysi mavzuga taalluqliligini;
avvalgi o’yinlarda shakllangan malaka va ko’nikmalarni keyingi o’yinlarda ham qo’llay olishi.
Biz
bilamizki, hozirgi ta’lim jaroyonida o’quvchi sub’ekt bo’lishi lozim.
Bunda ko’proq interfaol metodlarga e’tiborni qaratish ta’lim samaradorligini oshiradi. Ingliz
tili darslariga qo’yilgan eng muhim talablardan biri mustaqil fikrlashga o’rgatishdir. Bugungi kunda
ingliz tili o’qituvchilari Amerika Qo’shma Shtatlari, Angliya pedagoglari tajribasiga tayangan holda ,
quyidagi innovatsion metodlardan foydalanib kelmoqda:
“Muammoli vaziyat yechimi” (Creative problem solving) bu usulni qo’llash uchun hikoyaning
boshlanishi o’qib beriladi qanday yakun topishi o’quvchilar, talabalar hukmiga havola qilinadi;
“Quvnoq topishmoqlar” (Merry riddles) o’quvchilarga topishmoqlar o’rgatish Ingliz tilini
o’rgatishda muhim ahamiyatga ega, ular o’zlariga notanish bo’lgan so’zlarni o’rganadilar va o’ylab
topishmoq javobini topadilar;
“Tezkor javob” (Quick answers) o’tilgan dars samaradorligini oshirishda yordam beradi;
“Chigil yozdi” (Warm-up exercises) o’quvchilarni darsga qiziqtirish
uchun sinfda har xil
o’yinlardan foydalanish;
“Pantomima” (Pantomime) bu usul juda qiyin mavzular tushuntirilishi kerak bo’lgan darsda yoki
yozma mashqlar bajarilib, talabalar charchagan paytda foydalanilsa bo’ladi;
“Hikoya zanjiri” (A chain story) usuli o’quvchilarning og’zaki nutqini oshirishda va xotirani
mustahkamlashda yordam beradi;
“Rolli o’yinlar” (Acting characters) bu usul darsning barcha tiplarida qo’llanilishi mumkin.
Hunarga o’rgatish uchun “Interpreter”, “Translator”, “Writer”, “Poet” kabi kasbdagi kishilar darsda
ishtirok etishib o’quvchilar bilan suhbatlashishlari mumkin;
“Allomalar yig’ini” (Thinkers meeting) U.Shekspir, A.Navoiy, R.Burns kabi shoirlar va
yozuvchilarni “taklif qilish” mumkin. Bunday paytda ular aytib ketgan hikmatli so’zlardan darsda
foydalanish yoshlarni komil inson bo’lib tarbiyalanishiga yordam beradi;
“Rasmlar so’zlaganda” (When pictures speak) usuli ancha qulay bo’lib, ingliz tilini o’rgatishda,
talaba, o’quvchilarning o’g’zaki nutqini
rivojlantirishda yordam beradi, buning uchun mavzuga oid
rasmlardan foydalanish lozim;
“Kviz kartochkalari” (Quiz cards) o’quvchilarning soniga qarab kartochkalar tarqatiladi va hamma
talabalar bir vaqtda darsda ishtirok etish imkonini beradi bu esa vaqtni tejaydi.
Ushbu interfaol o’yinlarning maqsadi, o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi hamkorlik,
o’quvchining ta’lim jarayonida faol harakati, ziyrakligi asosiysi esa darsni qiziqarli tarzda o’zlashtirib,
yodda saqlab qolishidir.
Chet tili darslarining oq’itilishi jarayonida ilg’or pedagogik texnologiyalarni, interfaol, innovatsion
usullardan, kommunikativ-axborot vositalaridan foydalanish talab qilinmoqda. Respublikamizda chet
tilining o’qitilishi, chet tili o’qituvchilarining bilim va ko’nikmalarini baholashning umumyevropa
mamkalari tavsiyanomalari (CEFR) ga mos ravishda yangi usul va talablari ishlab chiqildi. Unga ko’ra
umumta’lim maktablari va kasb-hunar kollejlari o’quvchilari uchun darsliklar yaratildi. Ushbu talablarga
mos ravishda o’quv xonalari stendlar va yangi axborot kommunikativ texnikalar bilan jihozlandi. Chet tili
o’rganishga bo’lgan talab ham kundan kunga oshib bormoqda. Chet tili fani to’rt aspectga (o’qish, yozish,
tinglab tushunish va gapirish) bo’linib, ularning har biri bo’yicha alohida tushuncha va ko’nikmalar
berilmoqda. Ta’lim texnologiyalari, bu ta’lim jarayonida zamonaviy axborot
texnologiyalaridan unumli
foydalanishdir. Shuningdek, ta’lim jarayoniga zamonaviy innavatsion texnologiyalarini olib kirish orqali
ta’lim sifati va samaradorligini oshirishni nazarda tutadi. Xususan, chet tilini o’rganishda bunday axborot-
kommunikatsion texnoogiyalardan foydalanishning bir qancha afzalliklari mavjuddir. Til o’rganish va
o’qitishda zamonaviy taxnologiyaning roli beqiyosdir. Texnologik vositalardan foydalanish chet tili
o’rganishning har bir aspect (o’qish, yozish, tinglab tushunish va gapirish)ida qo’l keladi. Masalan, tinglab
tushunish uchun, albatta kompyuter, player,CD disklarsiz bu jarayonni amalga oshirish mumkin emas.
Tinglab tushunish til o’rganishning eng muhim qismlaridan biridir. Bunda o’quvchi bir paytning o’zida
so’zlovchining talaffuzi, grammatik qoidalarga rioya qilganligi, so’z boyligi va uning ma’nolariga e’tibor
berishi talab qilinadi. Ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanishda o’quvchilar ham
171
axborot — kommunikatsion texnologiyalarni yaxshi bilish va ulardan foydalana olishi muhim omil
hisoblanadi. Chet tilini zamonaviy texnologiyalardan foydalanib o’rgatish va o’rganish eng samador
usullardan biridir. Bu jarayonda, jumladan: — kompyuterlardan foydalanganda o’quvchi chet tilidagi video
roliklarni, namoyishlarni, dialoglarni kino yoki multfilmlarni ham ko’rishi ham eshitishi mumkin; — chet
tilidagi radio eshittirishlar va televideniedagi dasturlarni eshitish va tomosha qilish mumkin; — ancha
an’anaviy usul hisoblanadigan magnitafon va cassetalardan foydalanish; — CD playerlardan foydalanish
mumkin. Bu texnik vositalardan foydalanish o’quvchilarning chet tilini o’rganishlari jarayonini qiziarliroq
va samaraliroq bo’lishini ta’minlaydi. Globallashuv jarayonida hayotimizni
internetsiz tasavvur qilish
qiyin. Chet tilini o’rganish va o’qitish jarayonida undan unumli foydalanishning eng samarali usullardan
hisoblanadi. Internet orqali chet tilida so’zlashuvshilar bilan muloqot qilish imkoniyati paydo bo’ladi. E-
mail orqali xat yozishish bilan yozish mashqini takomillashtirish mumkin. Ta’lim jarayoniga zamonaviy
— kommunikatsion texnologiyalarni olib kirish ulardan maqsadli va to’g’ri, unumli foydalanish, ular orqali
o’quvchida chet tiliga bo’lgan qiziqishni orttirish, o’qitish samaradorligini oshirish eng muhim masala
hisoblanadi. Bu orqali ta’limning innavatsion texnologiyalaridan foydalanishga imkoniyat tug’iladi va talab
ortadi. Bugungi kunda innavatsion ta’lim texnologiyalarining bir necha xil usullari mavjud. Ulardan
darslarda mavzuni yoritishda keng va turli usullaridan foydalanilsa, darsning samaradorligi yuqori bo’ladi
va o’quvchilrning darsga bo’lgan qiziqishlarining ortishi ham ta’minlanadi. Ta’lim jarayoniga yangiliklarni
olib kirish va ularni tadbiq qilish orqali ta’lim samaradorligini oshirish nazarda tutiladi. Chet tili
darslarining o’qitilishida turli rolli, harakatli o’yinlardan foydalanish ham darsga ham til o’rganishga
bo’lgan qiziqishni ortishiga sabab bo’ladi. O’quvchilarning juft yoki kichik guruhlarda ishlashlari orqali
esa o’quvchilarning boshqalar bilan kommunikativ aloqa qilishlari uchun yordam beradi. Ta’lim jarayonida
grafik organayzerlardan foydalanish mavzuni yoritishda, uni o’quvchilarga yetkazib berishda eng muhim
visitalardan hisoblanadi. Bir mavzuni yoritishda bir necha xil grafik organayzerlardan foydalanish ham
mumkin. Chet tilini o’qitishda grafik organayzerlardan foydalanib, mavzuga oid yangi so’zlarni, grammatik
qoidalarni tushuntirish maqsadga muvofiqdir. Grafik organayzerlar
orqali bular berilsa, yodda saqlanib
qolishi ham oson bo’ladi. Chet tilini o’qitish jarayonida turli xil jadvallardan foydalanishning ham samarasi
yuqoridir. Ta’lim jarayonida jadvallardan foydalanib, o’quvchilar ma’lum bir grammatik qoidani,masalan,
zamonlardan foydalanib gaplar tuzish, yangi so’zlarni joylashtirib chiqishi mumkin. Chet tilini o’rganishga
ehtiyoj yuqori bo’lgan bir davrda, ta’lim jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalaridan, innovatsion
ta’lim texnologiyalaridan unumli foydalanish bu jarayonni samarali bo’lishiga olib keladi. Innovatsion
ta’lim texnologiyalarning samaradorligi ularning ta’lim jarayonida to’g’ri va unumli foydalanilganidadir.
Xulosa qilib aytganda, ingliz tili darslarida innovatsion usullarni qo’llash
natijasida
o’quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, nutqi ravonlashadi, tez va to’g’ri javob
berish malakasi shakllanadi. Bunday usullar va o’yinlar o’quvchida bilimga ishtiyoq uyg’otadi. O’quvchi
darslarga puxta hozirlik ko’rishga intiladi. Bu esa o’quvchilarni ta’lim jarayonining sub’yektlariga
aylantiradi.
